‘’Kırmızı Sirk’’,
Kağıt/ Guaş, 1960’lar,
Fikret Mualla, Paris’e ayak bastığı 1939 yılı başından 1954 yılına kadar toplu olarak eserlerini hiçbir galeride sergilememiştir. Bu dönem zarfında yaptıklarını alıp, Montparnasse’daki çeşitli kahveleri dolaşırdı. Ondan resim almak isteyenler ise genellikle Dome kahvesine uğrardı. Fikret Mualla’nın resim pazarı Montparnasse’daki kahveler olmakla beraber, başka semtlerde oturan tanıdıklarına da uğrar, onlara eserlerini satardı. Öte yandan Paris’te geniş çevreleri bulunan Chamyra- Elysee’nin en zengin semtinde bir moda atölyesi sahibi olan Rabia Tevfik Başokçu ile, son halifenin hususi katibi ressam ve hattat Hüseyin Nakip Bey’den de yararlanırdı. Bu çok yönlü kişiler, yakın dostlarına, Fikret Mualla’dan resim almalarını önerirlerdi. Mualla, günün birinde eserlerinin pazarlama merkezi olan Dome kahvesindeki şef garsonla bu sokağın pek yakınındaki, bir Musevi asıllı çerçeveci ile, Ermeni kökenli bir doktor ile tanıştı. Her ikisi Mualla’dan zaman zaman resimler aldılar ve desteklediler. Ufak tefek bir adam olan çerçeveci Jean Esteve, Fikret Mualla’yı çok sevdi ve onun kalıcı eserlerinden seçtiklerini dükkanının vitrininde teşhir etti. Bu sıralarda iki tablo simsarı, 35 Rue de La Botie’de galeri Marcel Bernheim’de Mualla’nın güzel eserlerini sergilediler. Bu sergi için çok güzel renkli bir broşür hazırladılar. Bu sergide Mualla’nın eserleri büyük bir rağbet gördü ve tümü satıldı. Ama bu tablo tüccarları ve galeri, Fikret Mualla’ya satıştan hisse vermeyi vaat ettilerse de aralarında yazılı bir anlaşma bulunmadığından, gündeliğine tek bir frank bile vermediler.
Ne var ki bu galeri Mualla’yı Paris’teki sanat çevrelerine görkemli bir şekilde tanıtmıştır. Mualla, o tarihten itibaren Fransız kökenli olmamasına rağmen, bir Paris ressamı olarak adını duyurdu.[1] Fikret Mualla, kısa zamanda Montparnasse kahvelerinin, Dome’un ve Seine nehriyle, Saint Germain bulvarı, Saints Peres ve St. Michel sokaklarının sınırlandırdığı ressamlar çevresinin belli başlı kişileri arasına girmiştir. Savaş yıllarında bile galerilere bazı resimler satmayı başaran Fikret Mualla, artık Paris sanat çevrelerinde tanınmakta ve soyut resmin geçerlik kazandığı bu dönemde bile figüratif resimlerine alıcı çıkmaktadır. Hatta çerçeveci, tablo tamircisi, meyhaneci, garson gibi resim esnafı, eserlerini satın almaktan ya da işleriyle değiş tokuş etmekten kaçınmamışlardır. Mualla, bir gün La Palette kahvesinde her zamanki yerinde otururken, çevresindeki sanatçılar Picasso’yu tanıtırlar sanatçıya. Mualla ise Picasso’yu tanımadığını söyler. Picasso ise bu yetenekli sanatçının kimi tablolarını görmüş ve beğenmiştir. Bir gün Mualla’yı evine çağırır ve bir tablosunu hediye eder Picasso. Her zamanki gibi parasız olan Fikret Mualla, ertesi gün bu tabloyu satışa çıkarır ve bir hafta süreyle istediği kadar içki içme bedeli karşılığında satar. Mualla öldüğü tarihlerde ise bu tablo, 12 bin 500 İsviçre frangı fiyatla satışa sunulmuştur.[2]
Fikret Mualla, figüratif resmin eskimiş sayıldığı, buna karşın soyut resmin baş tacı edildiği bir dönemde bile değerinin hemen kabul edildiği görülür. Soyuttan nefret etmiştir ama kimseyi yerdiği resim konusunda tartıştığı, özellikle de bir sergiyi gezdiği görülmemiştir. Mualla, Fransa’da kaldığı süre boyunca her sabah koltuğunun altına sıkıştırdığı bir tomar desen ya da guvaşı ele geçirmek için Contamine, Helmire, Tommasso, Estev ve Boudy gibi bir sürü küçük galeri ve çerçeveci fırsat kollamıştır. Yaptıklarını hiçbir yere satamaz, hatta karşılığında şarap da alamazsa, birilerine zorla bırakıyordu. Mualla’da, paranoid hastalarda saptanan bir özellik vardır. Bir polisi aşağılamak hevesiyle yaptığı delice bir hareket, vücudunun alkolden arınması için Saint Anne hastanesine yatırılmasıyla sonuçlanmış ve ayrıca sınırdışı edilmesi amacıyla girişimlere başlamıştır. Fikret Mualla’nın yaşamış olduğu ruhsal krizler, resminin kalitesi üzerine hiçbir etkide bulunmamıştır. Resimde aynı dengeliliği sürdüren, hatta her gün daha başarılı olan bir sanatçı olmuştur. Huzurunu, dengesini resim yaparken buluyor; dünyayı gördüğü gibi eserlerinde yansıtıyordu. Sanat çevrelerindeki ünü, krizlerinin sıklaşması oranında artıyordu. 1952’den beri birinci sınıf galerilerin adamı olmuştu. Dina Vierny, Katia Granoff, Bruno Bassano gibi tanınmışlar, eserlerini almaya başlamışlardır. Fikret Mualla, çok büyük bir sanatçı olduğunu, bu nedenle böylesi bir ruh halinin doğal sayılabileceğini Dina Vierny’e anlatarak, kendisini kurtarmasını istemiştir. Hastanede kaldığı iki aylık süre içerisinde Dina Vierny’e tablolar yapmıştır. Bunlar 1954 Kasım’ında açılacak ilk sergisinde yer alan eserlerdir. Fikret Mualla, 1954’deki ilk sergisinden sonra, 1955’te ikinci bir sergi daha açtı. Artık sanatçıya olan ilgi büsbütün artmıştı. Mualla, kendini zorla da olsa Paris sanat çevrelerine kabul ettirmişti. Bir süre France Bertin’e devamlı satış yapmış, sada sonra da ünlü sanayici Lhermin’le anlaşma yapmıştır. Sanayici Lhermine, 1957 ve 1958’de sağ kıyının en tanınmış iki galerisinde üst üste üç sergi düzenlemiştir. Mualla, Lhermin’le yaptığı anlaşma üzerine Seine nehrinin 1939’dan beri yaşadığı bohem sol yakasından, burjuva sağ yakasına taşınmıştır. Bol paralı bir çevreye girmiştir Mualla, fakat kısa bir sürede buradaki insanlarla da bozuşmuştur. Fikret Mualla, koruyucu meleğim dediği Madame Angles’la bu dönemde tanışmıştır.
Sürekli müşteri olan bu madam, onu artık olağanlaşan belalardan sık sık kurtardığı gibi, 1962’de felç geçirince hastaneye kaldırılmasını ve bakımını da sağlamıştır. Sonra da Nice yöresinde, denizden seksen kilometre ötedeki Reillane kasabasında bulunan evine yerleştirmiştir. Bakımıyla görevlendirdiği bir kadının ücretini ödemiş ve Mualla’nın tüm giderlerini karşılamıştır. Fikret Mualla, kendini ‘’ressam sıfatıyla büyük olduğu kadar küçük ve küçük olduğu kadar büyük’’ diye tanımlıyordu. Kimseyle bir araya konmak, kimseye benzetilme istemiyordu. Türk ressamları sergisine katılması istendiğinde ise, görünüşte büsbütün maddi bahanelerle, gerçekte başkalarıyla bir arada olmamak için teklifi reddetmiştir. Kimi etkiler ve mizaç benzerlikleri, belli bir sanat türüne eğilmiş olması sonucunda, Mualla’da yabancı ustalarla benzerlikler görülür. Özellikle de konu bakımından Toulouse- Lautrec’e benzetilir. Mualla bu resimleri yirminci yüzyılın yarısında yapmış iken, tiplerinin elbiseleri ise on dokuzuncu yüzyıl, yani Toulouse- Lautrec yılı modalarıdır. Mualla’nın sokak yaşantılarını canlandıran düzenlemeleri ise ressam Steinlen’i hatırlatmaktadır. Mualla’nın genel olarak resimlerine baktığımızda, Lautrec’den başlayıp, Bonnard ve Vuillard’da bir bakıma Amerika’lı Wisthler’de de süren Japonisme havası görülür.[3]
Fransızların ‘’Le Monsieur qui Vit Seul’’ (yalnız yaşayan adam) dedikleri Fikret Mualla, Fransa’da acılar, tedirginlikler, yalnızlığın verdiği ürküntüler içinde sanat hayatını bir bohem olarak ölünceye dek sürdürmüştür. Mualla, Fransa’da yirmi yedi yılı aşkın bir süre yaşamıştır. Onun dünyasında yalnızlık ve korku vardır. Bu iki kavram ise kendisini rahatsız etmiştir.Yalnızlık duygusuna zaman zaman nostaljik durumu da eklenmiştir. Yalnızlığını unutmak için resim yapmak, mektup yazmak veya içki içmek onun vazgeçemediği alışkanlıklardır.Fakat bununla birlikte sanat çevresi ile de ilgilenir. Sorunlarını arkadaşlarıyla paylaşmak, dertleşmek ona hayatın kendisi gibi gelmiştir. Yalnızlık ile koşut olarak var olan ikinci durum ise; sanatçıda gözlemlenen sürekli korkudur. Bu korku illeti onu hayatı boyunca tedirgin ettiği gibi, ıstırap da çektirmiştir.[4]
Mualla, zaman zaman Montmartr’a dadanmış, Tertre alanında ressam bozmalarıyla yan yana resim yapmış, satmış, içmiş kavgalar etmiş, sonunda dayanamayıp bir daha dönmemek üzere buradan ayrılmıştır. Burada sahte ressamlar, sahte resimlerini, sahte resim alıcılarına, sahte para karşılığında satıyorlardı. Buci pazarına, bir gezgin satıcı alçakgönüllülüğüyle katılan Mualla, bu çevrede hemen her gün resim satabiliyordu. Fakat bu acele satışlar, ancak kıt kanaat bir günlük geçimini sağlıyordu.[5] Fikret Mualla’nın eserlerine, Paris’te ünlü ressamlara ait satışlar arasında, Moniteur des Ventes de sık sık rastlanmaktadır. Dali, Chagall, Dufy, Picasso, Matisse, Signac, Ziem, Van Dongen ve Pisarro gibi resim üstatları ile aynı piyasada boy göstermiştir. Mualla’nın Türkiye’deki eserleri, Fransa’dakilerle kıyaslanamayacak kadar azdır. Fikret Mualla’nın Fransa’da olduğu gibi Türkiye’de de piyasası vardı. Ancak Mualla, boyaları ile ince işlemekten ve iç içe karıştırmaktan çok, kendine özgü yaygın bir üslubun yaratıcı olmuştur. Bu açıdan, ününden yararlanılarak taklitlerini yapanlar çok olmaktadır.
Fikret Mualla’nın, 1954 ve 1955’teki sergilerinden sonraki bir sergisini de ünlü dekoratör Madame France Bertin düzenlemiştir. 17 Ocak 1959’da 19 rue Gueneguad’da yapılan bu sergi, Mualla’yı iyiden iyiye su yüzüne çıkartmıştır. Bundan sonrakiler genellikle, koleksiyoncuların topladıkları ile ilgili sergiler olmuştur. Bunun en başarılısı ise 1964 Kasım’ında 9 rue Gregoire de Tours’de, İtalyan kökenli Bruno Bassano’nun galerisinde düzenlenen sergi olmuştur. Paris’teki sanat hayatında dengesiz hali ve ucuza verdiği eserlerle yaşayamaz ve çalışamaz günlerini düşünmemesi, Fikret Mualla’ya ufak da olsa eş dost elinin ve yardımının uzanmasına vesile olmuştur. Bir ara, Paris’te yaşamış olan son halifenin özel sekreteri, aynı zamanda iyi bir ressam ve hattat Hüseyin Nakip Bey de yardımlarını sağlamıştır. Sanat sahasında Mualla’yı Parislilere tanıtanlar arasında, oraya vaktiyle yerleşmiş olan eski Osmanlılardan Hacı Bızdık başta gelmiştir. Mualla’yı keşfedenlerden bir diğeri de Paris’in ünlü kadın dekoratörü France Bertin’dir. 15 Aralık 1959’dan, 15 Ocak 1960 tarihine kadar devam eden Franca Bertin’in sergisinde Mualla, sanat çevresine çok iyi bir şekilde tanıtılmıştır. Mualla’yı son kez himaye eden kadın, zengin ve ünlü koleksiyoncu Raquel Angles’tir.
Fikret Mualla’nın en çok sevdiği ressamlara bakacak olursak eğer, Türk ressamlarından en çok Binbaşı Sami Bey (Yetik)’i beğenirdi. Ayrıca İbrahim Çallı’yı da çok severdi. Parsi’teki ressamlardan Selim Turan’ı çok beğenirdi. Abidin Dino ise onun için ayrı bir yer tutmaktaydı. Yabancı ressamlardan en çok beğendiği sanatçı ise Matisse’dir. ‘’Onun nefis renkleri hiçbir ressamda yoktu. Bununla beraber Van Dongen zarif bir insan, mükemmel bir sanatkardır. Tabii Derain ile Vlaminck’i unutmamak gerekir’’ derdi Mualla.[6] Paris’teki sanat otoriteleri ise Mualla hakkında birçok eleştiride bulunmuştur. Bunlardan; Galerie Marcel Bernheim’in 1957 yılında yayınladığı broşürde Mualla şöyle takdim edilmiştir:
‘’Bütün artistlerin tablolarını teşhir eden salonlar ve galerilerde bir deha bulabilmek, hiç şüphe yok ki bize hayat verecek olaylardandır. Mualla, şimdiye kadar bizim profesyonel sanatkarların gözlerinden kaçmış bir kimse midir? Zannetmiyoruz. Gerçekten mahzar olduğu mevkii, doldurulabilir. Onu tanımakta fayda umuyoruz. İstanbul’da doğmuş, tek başına yaşayan, çok okuyan bir adam. Tek düşüncesi ve sabit fikri resim sanatıdır. Kendisi, meslektaşlarını hiç ziyaret etmez. Onlarla pek dostluk kurmaz. Resimde hiçbir ekole mensup değildir. Kısa boylu, kalın silüeti ile, bakışındaki hayret ve zekası gözden kaçmayan bir sanatkardır. Meslektaşları arasında bambaşka bir yeri vardır. Bir ressam için sanatın ifadesi, boya kutusundadır. Bu artist ise, parlak, kuvvetli, zengin, dolgun ve ritmli renklerle muhteşem sanatkarlığını tanıtıyor. Çoğuna göre ressamlığın rolü, tabiatı büyük bir sadakatle temsil etmek değildir. Gerek bunlar, gerekse abstre sanatı kabul etmeyenler, çizgilerle renklerin imtizacını istismar etmekten memnun kalmayanlar ve bütün yeni resim akımlarının mensupları için, Mualla, sevdiğimiz bir sınır içinde durmasını bilmiştir. Bütün eserleri, resmin son ustalarını arayanları ilgilendirecek niteliktedir. Kesici, elastiki şekilleri ile bazı silüetleri Lautrec’e benzer. Bazen de Bonnard ve Vuillard’ın nazik ve hassas taraflarını taşır. Sıcak renkleri, konuşur gibidir. Cazibeli, içten gelen samimi bir hava vardır. Mualla, şahsiyetini kafi derecede bulmuş bir sanatkar olduğundan, asla kendisinden evvelkileri kopya etmemiş ve onlardan miras kabul eylememiştir. Çünkü kendi çığırında tam başarıya ulaşmıştır.’’
[2] A. Kabacalı, ‘’Fikret Mualla’da Bireysel Dram ve Dengesizliğin Uyumu’’, Milliyet Sanat, sayı 187, 4 haziran 1976, İstanbul ,s.11
[3] N. Berk- O. Koloğlu, ‘’Fikret Mualla, Hayatı-Sanatı-Eserleri, Milliyet Yayınları Sanat Kitapları Dizisi, İstanbul ,1971 ,s.61
[4] Ş. Öztop, ’’40. Ölüm Yıldönümünde Ruh Gurbetinde Bir Ressam Fikret Mualla’’, Artist Modern Dergisi, Temmuz-Ağustos 2007, İstanbul , s. 73
[5] A. Dino, ‘’ Gören Göz İçin Fikret Mualla’’, Dünya Kitapları, İstanbul, 2006, s.100-101
No comments:
Post a Comment